آشنایی با کشور تونس/فرزاد دهقانی

کشور تونس به لحاظ جغرافیایی در شمال قاره آفریقا و بر کرانه دریای  مدیترانه قرار دارد . این کشور از غرب با الجزایر و از شرق و جنوب با لیبی و از شمال به دریای مدیترانه و سواحل ایتالیا هم مرز است . پایتخت این کشور شهر تونس است ، جمعیت کنونی تونس 11 میلیون نفر است. تونس شمالی ترین کشور قاره آفریقاست . وسعت آن 610/163 کیلومتر مربع می باشد بلندترین نقطه آن کوه شعبانی با بلندی 1544 متر می باشد .

تونس سرزمینی گرم و خشک است . بخش درونی آن از بیابانهای سنگلاخی و بخش جنوبی آن نیز از شنزارها پوشیده شده است ، اما کرانه های شمالی آن نسبتاً حاصلخیز و پوشیده از جنگل است . در شمال غربی تونس کوهای کم ارتفاعی وجود دارد که بلندای هیچ یک از آنها 1544 متر فراتر نمی رود . تونس همچنیین دارای چندین دریاچه فصلی زمستانی است که تابستانها خشک و پوشیده از نمک هستند .

کشاورزی ، معادن و منابع طبیعی جهانگردی و صنعت نفت در اقتصاد تونس نقش مهمی دارند . زیتون ، انگور ، میوه و سبزیجات از فراورده های کشاورزی تونس هستند . این کشور دارای منابع انرژی همچون نفت ، گاز طبیعی و معادن فسفات ، آهن و روی و سرب هستند . تولیدات این کشور بیشتر شامل مواد شیمیایی ، پارچه ، برق و سیمان است . از این کشور نفت خام ، روغن زیتون ، مرکبات ، آهن  و سرب صادر می شود.

اکثر مردم تونس حدوداً 99 % عرب زبان هستند ، بررسی های ریخت شناسی ( ژنتیکی ) نشان   می دهد که این مردم از دیدگاه نژادی همگن نیستند و آمیزه ای از تیره های گوناگون اند که در طول تاریخ پرفراز و نشیب این کشور از آسیا و اروپا به شمال آفریقا کوچ کرده اند . مردمان کرانه های شمالی تونس به سبب مهاجر پذیر بودن این سامان آمیزه ای از بربر ( آمازیغ ) ،     فنیقی ها ، کارتاژی ها ، رومیان  ، وندالها  و عربها هستند و این در حالی است که مردم بخش های درونی و جنوبی تونس بیشتر تبار بربر ( آمازیغی) دارند . در تونس اقلیتی بربر زبان زندگی        می نمایند  که بیشتر در جنوب جزیره جربه و مناطق مطماطه الدویرات وشننی سکونت دارند. زبان رسمی تونس عربی است اما تونسی ها با گویش ویژه ای از عربی سخن می گویند که به گویش کاربردی درمالت نزدیک و زبان فرانسوی هم نیز د رآن کاربرد دارد . دین رسمی تونس اسلام و مذهب آن تسنن مالکی می باشد .

با توجه به موقعیت استراتژیکی تونس در شمال آفریقا و در کنار دریای مدیترانه این کشور در طول تاریخ 3 هزار ساله خود در معرض رفت و آمد تمدن ها و فرهنگ های مختلف قرار گرفته که مهمترین آن عبارتند از قرطاجی ها ( با پایه گذاری یک زن به نام علیسه ) رومی ها ، مسلمانها ( عرب ها ، خراسانی ها ، و ترک ها ) و اروپایی ها ( پرتغال ، اسپانیا ، فرانسه ) به هرحال با توجه به حضور اقوام مختلف در طول دوران در تونس هرکدام از این اقوام توانسته اند سهم بسزایی در شکل گیری تاریخ و تمدن آن داشته باشند کماکان که نقش مسلمانان در این زمینه بسیار پرنگ و ملموس می باشد . لازم بذکر است که در طول 70 سال استعمار فرانسه در تونس تعداد اشخاصی توانستند به آموزش عالی دست پیدا کنند تنها 320 نفر بودند یعنی هر سال 4 دانشجو حال آنکه تعداد دانشجویان پس از استقلال به 320 هزار نفر رسیده است . به جز اعراب و بربر ها ایرانیان یکی از اقوامی بودند که نقش عمده ای در شکل گیری فرهنگ اسلامی تونس داشته اند و آثار فرهنگ ایرانی در بخش های گوناگون تونس تاثیر داشته است تاجایی که در بسیاری از نمود های فرهنگی این کشور همچون معماری ، موسیقی ، آداب مردمی ، خوردنی ها و نوشیدنی ها و   زینت آلات می توان یافت . درگویش عربی کاربردی در تونس بیش از 200 واژه با ریشه فارسی دیده می شود که برخی از آنها عبارت اند از گلیم ، نارنج ، مرزبان ، میخانه ، دهقان و ... برخی از فقیهان و اندیشمندان اسلامی تونس مانند سحنون نیشابوری ، اسد فرات نیشابوری ، عبدالله بن فروخ فارسی و خالد بن یزید فارسی   ایرانی تبار بوده اند . امروزه برخی خیابانهای شهر تونس با نام شاعران و فیلسوفان ایرانی همچون حافظ ، مولوی ، خیام ، ابن سینا ، فارابی ، و رازی  نامگذاری شده اند .

دانش آموزان تونسی از آموزش رایگان برخوردارند و تحصیل دوره دبستان اجباری است . زبان عربی به عنوان زبان نخست و زبان فرانسوی به عنوان زبان دوم در مدارس آموزش داده می شود . نخستین مرکز آموزش عالی تونس دانشگاه تونس می باشد که در سال 1960 میلادی بنیان نهاده شد . از دیگر دانشگاهای مهم آن می توان به دانشگاه الوسط در شهر منستیر و دانشگاه جنوب در شهر صفاقس اشاره کرد .

خبرگزاری تونس در سال 1961 در شهر تونس افتتاح و دارای نمایندگی هایی در داخل و خارج از کشور می باشد . رادیو دولتی تونس در شهرهای تونس ، صفاقس ، منستیر و قفصه دارای ایستگاه است . و برنامه هایی به زبانهای عربی و فرانسه و ایتالیایی پخش می کند . تلویزیون آن کشور دارای دو شبکه به زبان عربی است و برخی روزنامه های مهم تونس عبارتند از الصحافه ، الصباح ، الحریه ، الشروق ، انباء تونس می باشد و تا پیش از انقلاب مردمی تونس و سرنگونی دیکتاتور زین العابدین بن علی که در 14 ژانویه 2011 به وقوع پیوست سانسور مطبوعات و اخبار وقایع در این کشور رواج داشت .

تاریخ سیاسی سرزمین تونس

بر اساس اطلاعات موجود پیشینه زیستن انسان در تونس مربوط به عصر سنگ در حدود دویست هزار سال پیش می باشد . و در حدود هشت هزار سال پیش مردمانی از سوی مشرق به سرزمین تونس کوچ کردند که شناخته شده ترین آنان کاسپی ها بودند و کاوشها و مطالعات نشان می دهند که این مردم تا هزاره پنجم پیش از میلاد در جنوب تونس می زیسته اند . و از دیگر نژادها و اقوامی که در طول تاریخ و به مرور زمان وارد تونس شده اند عبارتند از بربرها ( آمازیغ ها ) فنیقی ها می باشند . تا قبل از اسلام بربر ها و کارتاژها و فینقی ها بر این سرزمین حکومت می نمودند در دوره اسلامی در سده ی هفتم میلادی اعراب مسلمان به فرمانده عقبه بن نافع بخش هایی از سرزمین تونس را تصرف و شهر قیروان را بنا نمودند .و حسان بن نعمان تونس را به طور کامل فتح کرد و در سده ی نهم میلادی اغلبیون (اغالبه) که از قبیله بنی تمیم بودند به فرماندهی          ابراهیم بن اغلب از سوی خلفای عباسی به حکومت تونس رسیدند در سال 909 میلادی خلفای اسماعیلی مذهب فاطمی اغلبیون را شکست داده و شهر مهدیه را بنا کردند در سال 1159 میلادی دودمان مراکشی موحدون بر تونس مسلط شدند و آنان نیز در سال 1230 میلادی از حفصیون شکست خوردند . در سال 1529 ترکان عثمانی به سرکردگی بارباروس خیر الدین پاشا شهر تونس را فتح نمودند . اما حفصیون در سال 1535 با پشتیبانی اسپانیا دوباره حکومت را در دست گرفتند و پس از 39 سال کشمکش میان ترکان عثمانی و اسپانیاییها سرانجام در سال 1573 ترکان عثمانی تونس را فتح کردند.

در سال 1705 میلادی حسین بن علی الترکی سردار عثمانی که از تبار یونانی برخوردار بود به فرمانروایی تونس برگزیده شد از آن پس فرزندان او دودمان خودگردان حسینیان را تشکیل داده و زیر نظر عثمانی بر تونس فرمان راندند . در قرن نوزدهم فرانسه بریتانیا شروع به دخالت درامور این کشور نمودند . فرانسه برابر پیمان باردو که در سال 1881 منعقد گردید تونس را مستعمره خود نمود و با آغاز جنگ جهانی دوم ارتش آلمان برای تقویت پایگاه متحدین در شمال آفریقا در تونس نیرو پیاده کرد در سال 1943 نیروهای ارتش آلمان از تونس عقب نشینی کردند و تونس به کنترل متفقین در آمد کشور تونس طی پیمان پاریس که در سال 1956 میلادی امضاء شد استقلال خود را به دست آورد و پنج روز پس از استقلال انتخابات مجلس ملی مؤسسان برگزار و حزب دستور جدید با9/98% آرا به پیروزی رسید بر این اساس حبیب بورقیبه رهبر حزب دستور که نقش مؤثری در سازماندهی فعالیت های استقلال طلبانه مردم تونس داشت و به عنوان نخست وزیر نظام سلطنتی انتخاب شد . به این ترتیب اولین حکومت بعد از استقلال در تونس شکل گرفت . وی تحصیلات دانشگاهی خود را در فرانسه گذرانده بود و در دوران نخست وزیری خود با انجام دادن اصلاحاتی به تحکیم پایه های قدرت خویش پرداخت از جمله این اصلاحات لغو نظام سلطنتی و استقرار نظام جمهوری بود . و حتی وی در دوران حکومت خود اقدام به اعدام مخالفان خود نظیر پیروان صالح ابن یوسف نمود اولین اتخابات ریاست جمهوری تونس در 8 نوامبر 1963 میلادی انجام و موجب این انتخابات بورقیبه به ریاست جمهوری انتخاب گردید در 1975 میلادی مجلس ملی نمایندگان تونس به اتفاق آرا قانون اساسی تونس را تغییر داده و بورقیبه را رئیس جمهور مادام العمر تونس و نخست وزیر را جانشین وی اعلام کرد .

در نوامبر 1987 میلادی ژنرال زین العابدین بن علی به استناد یک گواهی پزشکی بورقیبه را به علت اختلال روانی و بیماری فاقد توانایی لازم برای ادامه حکومت دانست . به این ترتیب بورقیبه از مسند قدرت برکنار گردید و در آوریل 2000 میلادی در گذشت . طبق قانون اساسی بن علی که در اکتبر 1987 میلادی نخست وزیر تونس شده بود به عنوان رئس جمهور سوگند یاد کرد . در انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات مجلس در مارس 1994 میلادی بن علی و حزب او مجدداً با کثریت آرا سمت های خود را بدست آوردند و با صلاحیه ای در قانون اساسی تونس در 1998 میلادی انتخاب مجدد یک فرد به ریاست جمهوری تا سه دوره پنج ساله متوالی بلامانع اعلام شد و بن علی با کسب 4/99 % درصد آرا برای سومین بار تا 2004 میلادی در مقام خود ابقاع گردید در 26 می 2002 میلادی دولت بن علی تغییر قانون اساسی کشور مصوب ژوئن 1959 میلادی را برای همه پرسی عمومی مطرح کرد . هدف از این همه پرسی اصلاح تمام فصول قانون اساسی کشور و نیمی از بندهای آن بود بیش تر احزاب مخالف در این همه پرسی شرکت نکردند ولی دولت اعلام کرد که 52/99 %  درصد از مردم با تغییر اساسی کشور موافقت کرده اند در این تغییرات محدودیت تعداد دوره های ریاست جمهوری حذف و سن رئیس جمهور از 70 سالگی به 75 ساگی افزایش یافت . به این ترتیب بن علی می توانست در دوره انتخابی دیگر شرکت کند و تا سال 2014 میلادی درحکومت باقی بماند . حکومت این کشور جمهوری چند حزبی با یک مجلس قانون گذاری و دارای 25 وزارتخانه است . تونس به عنوان یکی از اعضای اتحادیه عرب می باشد . کشور تونس به 24 استان ( ولایه ) بخش می شود .

1 ـ استان اریانه                                        7 ـ استان تونس                       13 ـ استان صفاقس                 19 ـ استان الکاف

2 ـ استان بابه                                            8 ـ استان جندویه                    14 ـ استان قابس                     20 ـ استان مدینن

3 ـ استان بن عروس                                9 ـ استان زغوان                      15ـ استان قبلی                        21ـ استان منستیر

4 ـ استان بنزرت                                      10 ـ استان سلیانه                     16 ـ استان قصرین                  22 ـ استان منویه

5 ـ استان تطاوین                                    11 ـ استان سوسه                    17 ـ استان قفصه                     23 ـ استان مهدیه

6 ـ استان توزر                                         12 ـ استان سیدی بوزید          18ـ استان قیروان                    24 ـ استان نابل