تحولات اخیر اردن / سجاد ملکوتی

تحولات اخیر در کشورهایی همچون مصر، تونس، بحرین و یمن باعث شده است که جنبش‌های مردمی در این کشورها ایجاد شود و در این صورت تحقق این سناریو که دولتهای جدید عرب از ایده "مقاومت" و دوری از اسرائیل و غرب که از سوی ایران اعلام شده، امکان پذیر خواهد شد.

اردن درآستانه تحولات جدید 

 تظاهرات خیابانی معترضان به دولت در اردن که رویدادی نادر در این کشور به شمار می‌آید، این کشور را در کنار دیگر کشورهای عربی در کانون توجه رسانه‌های جهان قرار داده‌است. در اردن چندی پیش یعنی در ماه نوامبر انتخابات پارلمانی برگزار شد.این انتخابات رویداد سیاسی مهمی بود که بیش‌از‌پیش میان طایفه‌ها و قبایل اردنی شکاف ایجاد کرد. گرچه منتخبان مجلس شانزدهم پس از درگیری‌های خشونت‌بار میان قبایل کار خود را آغاز می‌کنند اما به‌نظر می‌رسد مجلس جدید به‌دلیل ساختار قبیله‌ای فراملی خود به حکومت وفادار بماند. پادشاه اردن درپی تظاهرات گسترده مردم، نخست وزیر کشور را برکنار کرد اما تحولات اردن به اینجا ختم نمی‌شود. اردن با مشکلات اقتصادی گسترده روبه‌روست و کاهش کمک‌های مالی بین‌المللی به این کشور، آن را در موقعیت دشواری قرار داده است. تشکیل یک مجلس محافظه‌کار به‌هیچ وجه برای رژیم حاکم بر اردن خوشایند نیست. بسیاری از نمایندگان منتخب در پارلمان جدید اردن، چهره‌هایی ناآشنا و تازه‌کار هستند که در میان آنها اسلامگرایان و فلسطینیان نیز به چشم می‌خورند. به هر حال ترکیب جدید مجلس بخشی از یک معادله سیاسی است که می‌تواند تحولات آینده اردن را رقم بزند و تغییراتی ایجاد کند. در نگاه نخست، انتخابات پارلمانی اخیر اردن، نمایش موفقی از یک روال منصفانه و شفاف انتخاباتی و آمار رأی‌دهندگان نیز منطقی به‌نظر می‌رسد اما پس از بررسی دقیق‌تر، این رویداد شکل دیگری به خود می‌گیرد. طبق آمار تنها 30درصد از افراد واجد شرایط در رأی‌گیری شرکت کردند. دو سوم نمایندگان مجلس شانزدهم اردن، چهره‌هایی جدید به شمار می‌آیند. طبق آمارهای رسمی، 12درصد رأی‌دهندگان دو رگه‌های اردنی- فلسطینی بوده‌اند و گفته می‌شود پادشاه از این مسئله چندان خشنود نیست. نکته قابل توجه این است که 4نفر از ساکنان اردوگاه‌های پناهندگان فلسطینی در مرکز و شمال پادشاهی اردن، به‌عنوان نماینده مجلس برگزیده شده‌اند. جالب اینکه 3نفر از آنها، اعضای رسمی جنبش فتح هستند و یک نفرشان در انتخابات ششمین مجمع عمومی فتح در رام‌الله نامزد شده بود. با وجود اعتراض‌های مردمی به دولت اردن، مجلس جدید اردن به این دولت رأی اعتماد داد. ظاهرا بیشتر نمایندگان از این واهمه داشتند که مخالفت با دولت، مخالفت با شخص پادشاه باشد. از طرفی آنها نمی‌خواستند به هیچ وجه اعتبار خود را در افکار عمومی و میان کسانی که به آنها رأی داده بودند، از دست بدهند. با وجود رأی اعتماد پارلمان، پادشاه اردن مجبور شد نخست وزیر را برکنار کند تا از موج اعتراضات مردمی کاسته شود. به‌نظر می‌رسد الگوهای قدیمی روابط اجتماعی و سیاسی در پادشاهی اردن در حال رنگ باختن است و موجی‌نو از گرایش‌های جدید در حال ظهور است. به این معنی که مدیریت مناقشات دیگر در داخل مجلس شکل نمی‌گیرد و گروه‌های مخالف قدیمی و جدید علیه نظم سیاسی فعلی با یکدیگر متحد خواهند شد. مطلب نگران‌کننده دیگر این است که هم نیروهای سنتی و هم اعضای حزب مخالف، نهادهای سیاسی را که برای مناقشات سیاسی و اجتماعی بی‌اهمیت می‌دانند، به تدریج حذف می‌کنند. در چنین شرایطی به سختی می‌توان آینده سیاسی و اجتماعی اردن را پیش‌بینی کرد. زیرا شکاف و اختلاف به وجود آمده میان قبیله مجالی نمونه‌ای از تجزیه و فروپاشی قبایل اردن است برخی بر این عقیده‌اند که ترکیب جدید دولت، مخلوطی از لیبرال‌ها و تکنوکرات‌هایی است که نمایندگان قبایل مهم اردن هستند. ظاهرا سران رژیم امیدوارند با این ترکیب جدید و پس از برکناری المشار وزیر اقتصاد مشکلات تصویب قوانین اقتصادی در مجلس برطرف شود. القادی وزیر کشور سابق اردن بسیار تلاش می‌کرد حق رأی فلسطینیان را از آنها بگیرد. اما به‌نظر می‌رسد دولت فعلی در برخورد با فلسطینیان، رویکرد متعادل‌تری داشته باشد. رویداد سیاسی مهم دیگری که پس از انتخابات مجلس، باید به آن اشاره کرد، آغاز به کار سناست. ریاست سنا را این‌بار‌هم طاهر‌المصری سیاستمدار کهنه‌کار فلسطینی‌الاصل به‌عهده دارد. البته 30 نفر از 60عضو مجلس اعیان چهره‌های جدید هستند. ترکیب جدید سنا نه تنها ضربه سختی به نخبگان قدیمی و محافظه‌کاران وارد خواهد ساخت بلکه برای لیبرال‌ها و فلسطینیان که در مجلس و دولت جایگاهی ندارند، نوعی دلگرمی به حساب می‌آید. روابط اردن و اسرائیل در سایه تحولات اخیر منطقه پس از روی دادن حوادث اخیر در کشورهای عربی منطقه، این سوال مطرح می‌شود که آیا این حوادث تاثیری بر روابط اردن و رژیم صهیونیستی داشته است؟ البته در ماه‏های اخیر، مسئولان اردنی و صهیونیستی به صراحت روابط دو جانبه را سرد و نا امید کننده قلمداد کرده‌اند. "غازی ربایعه " استاد علوم سیاسی دانشگاه اردن در همین راستا به خبرگزاری فارس گفت: اردن نمی‌تواند همچون گذشته به روابط خود با رژیم صهیونیستی ادامه دهد، زیرا صهیونیست‌ها در بازه زمانی اخیر نشان داده‌اند که کاملا اردن را هدف قرار داده و به دنبال کسب منافع خود از جیب اردن و ملت آن هستند. وی تصریح کرد: روشن است که رژیم صهیونیستی می کوشد تا از راه‏های دیپلماتیک و به بهانه پایان دادن به بحران فلسطین، نقشه های شوم خود از جمله "وطن جایگزین " (جایگزین کردن اردن به عنوان وطن فلسطینیان) و نا دیده گرفتن مساله آوارگان و پناهندگان را پیاده کند. این استاد دانشگاه معتقد است که عملکرد صهیونیست‏ها در سال‏های اخیر باعث شده که افکار عمومی اردن بیش از پیش نسبت به روابط کشورشان با این رژیم بدبین شوند و پس از رخدادهای اخیر منطقه، میزان آگاهی شهروندان اردنی نسبت به واقعیت مساله به اوج خود رسیده و در مقطع کنونی، حکومت اردن چاره ای جز کاهش روابط با دشمن صهیونیستی ندارد. با توجه به اینکه اردن نیز همچون بسیاری کشورهای عربی دیگر از گزند طوفان خروش و اعتراضات مردمی در امان نمانده، هرگونه اقدام اشتباهی در سیاست خارجی، می توان آینده نظام این کشور را به خطر بیاندازد. شهروندان اردنی به خوبی می دانند که رژیم اشغالگر قدس، می کوشد تا اردن را سپر بلا و خط مقدم دفاع در برابر سایر ملت‏های عرب و مسلمان قرار دهد و از همین رو اجازه نمی دهند که حکومت این کشور بیش از این به روابط نزدیک خود با این رژیم ادامه دهد؛ چرا که رژیم صهیونیستی، اردن را یک مانع امنیتی در برابر هجمه مسلمانان و اعراب قرار داده است. البته این طبیعی است که نظام اردن به دلیل جلوگیری از افزایش خشم شهروندان خود، از میزان روابط خود با رژیم صهیونیستی بکاهد . البته این مسائل به معنای قطع کامل روبط میان دو طرف نیست؛ چرا که همکاری‏های امنیتی و اطلاعاتی میان اردن و رژیم صهیونیستی با وجود همه مسائل ذکر شده به قوت خود باقی است. بحث بیش از 600 کیلومتر مرز مشترک میان فلسطین واردن، تبادل اتباع دو طرف، ارسال کمک به فلسطین از طریق خاک اردن، آمد و شد هیئت‏های رسمی و بسیاری مسائل دیگر سبب می شود که این نوع همکاری بدون در نظر گرفتن شرایط حساس منطقه همچنان با جدیت ادامه یابد. رژیم صهیونیستی به اردن به عنوان دروازه ورود مسالمت آمیز به کشورهای عربی می نگرد و چنانچه حالت جنگی و یا حد اقل دشمنی میان اردن و این رژیم پیش آید، چنین دروازه بسته خواهد شد و اسرائیل دیگر نمی تواند در هاله‌ای از آرامش به پیگیری سیاست‌های خود بپردازد. تمایل رژیم صهیونیستی به بر قراری روابط دوستانه با اردن، در حقیت به منظور تحمیل خود به جهان عرب و در نتیجه پایان دادن به درگیری هایش با فلسطین به نفع خود است. به هرحال، حکومت اردن که پس از حوادث اخیر منطقه، موقعیت خود را بسیار متزلزل می‌بیند، سعی دارد با کاهش ظاهری روابط با رژیم صهیونیستی، اندکی از آتش خشم شهروندان این کشور بکاهد، ولی شهروندان و احزاب اردنی امیدوار هستند که همین مساله سبب شود که به زودی اردن روابط خود را با این رژیم جنایتکار به طور کامل و برای همیشه قطع کند. اعتراضات این روزهای اردن از اواسط ژانویه سال جاری آغاز شد و خواسته ی اولیه معترضان کاهش بهای سوخت و مواد غذایی و بهبود وضعیت اشتغال بود. البته اوضاع سیاسی اردن از انتخابات پارلمانی در نوامبر 2010 شکننده بود. موج اعتراضات شمال آفریقا و کشورهای عربی کافی بود تا فضای سیاسی اردن را دوباره ملتهب سازد. اگرچه اعتراضات در اردن تفاوت هایی اساسی با تونس، مصر و لیبی دارد. علی رغم افزایش روز به روز معترضین، برخورد پلیس و نیروهای امنیتی با مردم مسالمت آمیز بوده است. چیزی که در تونس، مصر و لیبی وجود نداشت. از طرفی آزادی سیاسی احزاب در این کشور بیشتر است. مثلا اخوان المسلمین اردن نزدیک 50 سال است که متعهد به قانون اساسی آزادانه فعالیت می کند ولی اخوان المسلمین در مصر همواره با محدودیت های زیادی رو به رو بوده و حتی چندین بار فعالیتش غیر قانونی اعلام شده است. علاوه بر این ها، عامل مهم دیگر توان حاکمیت در برخورد با اقدامات انقلابی است. سازمان اطلاعات کل کشور اردن از مهارت زیادی برخوردار است و کاملا به شخص شاه وفادار است و به نظر می آید که توان کنترل اعتراضات را خواهد داشت. ملک عبدالله دوم 49 ساله که از سال 1999 در قدرت است، نیز تا حدودی منعطف با بحران اخیر در کشورش برخورد کرده است. اگرچه اعتراضات اردن تا به امروز جنبه ی اقتصادی و اجتماعی داشته ولی معترضان اعلام داشته اند که در صورت محقق نشدن خواسته هایشان، به ساختار سیاسی حاکمیت نیز خواهند اندیشید. یکی از اپوزیسیون های مشهور اردن در نامه ای به ملک عبدالله هشدار داده بود که اگر به خواسته های معترضان توجه نشود ممکن است شعارهای اجتماعی و اقتصادی جایشان را به شعارهای سیاسی بدهند. نتیجه گیری : در مجموع درست است که اردن کشوری کوچک است و به نسبت همسایگانش منابع انرژی چندانی ندارد، اما موقعیت سیاسی آن در منطقه و همسایگی و هم پیمانی اش با اسرائیل باعث می شود تا تحولات احتمالی آن منافع اسرائیل و آمریکا را به خطر بیاندازد. از طرفی به رغم آنکه رؤسای کشورهای عربی یکی پس از دیگری در حال کنار زده شدن هستند، اما به سبب ماهیت اعتراضات در اردن و فضای نسبتا باز سیاسی، دشوار به نظر می آید که معترضان ساختار سیاسی و نظام پادشاهی را هدف قرار دهند.