یمن/ جنبش‌های اسلامی در یمن/ علیرضا وزیری نسب

رویدادها و تحولات اخیر یمن با وجود گستردگی و آثار و پیامدهای فراوانی که بر جغرافیای سیاسی- استراتژیک منطقه دارد ، هنوز برای بسیاری از مردم ما ناشناخته مانده است و میزان اخبار و اطلاعاتی که از این قیام مرمی در رسانه های ما منعکس می شود به هیچ وجه متناسب با گستره و ژرفای آن نیست.

با توجه به زمینه ها و بسترهای مذهبی قیام مردم یمن به ویژه نقش شیعیان زیدی در این قیام ، از یک سو و مقابله شدید و بی رحمانه و سازمان یافته جریان وهابیت با این حرکت شیعی از سوی دیگر ضروری است که بیش از پیش با وجوه مختلف آن آشنا می شویم.

تاریخ معاصر

در قرن شانزدهم ترکان عثمانی شمال و غرب این سرزمین را اشغال کردند و تا 1911 ، زمانی که امام یحیی استقلال یمن(شمالی) را به دست آورد ، اخراج نشدند.در جنوب بریتانیا عدن را به  صورت پایگاهی در مسیر دریایی هند به دست آورد (1839) و به تدریج 20 سلطان نشین  داخلی را تحت الحمایه کرد.در 1959 زمانی که بریتانیا فدراسیونی متشکل از سلطان نشین های فئودال و شهر عدم ایجاد کرد ، تنش در این سرزمین افزایش یافت. در 1963 شورشی نظامی بر ضد سلطه بریتانیا آغاز شد .در 1967 پس خون ریزی بسیار... و جنگ داخلی بین دو جنبش آزادی خواه رقیب-استقلال با عنوان یمن جنوبی یه دست امد.در 1962 در یمن (شمالی) جمهوری خواهان انقلاب کردند ، و از 1963 تا 1970 جنگ داخلی خونینی درگرفت که در آن جمهوری خواهان فاتح را پرزیدنت عبدالناصر رئیس جمهور مصر و سلطنت طلبان را عربستان سعودی پشتیبانی می کرد.

یمن جنوبی مارکسیستی با شوروی هم پیمان و با یمن شمالی به کرات درگیر شد ، هر چند اتحاد نهایی دو یمن هدف هر دو کشور بود . از همپاشی رژیم های کمونیست در اروپای شرقی و قطع کمک های فراوان شوروی (1989 تا 1990) سقوط اقتصاد ضعیف یمن جنوبی را تسریع کرد ، و در مه 1990 دو کشور متحد شدند.

تاریخ حضور اسلام و تشیع در یمن

بحث درباره ی شیعیان یمن ، به دو حوزه ی مختلف تقسیم می شود :

1- تاریخ یمن و به صورت مشخص پس از حضور اسلام در این کشور تا کنون

2- حضور تشیع و به طور خاص شیعه ی زیدیه در این کشور که اکثریت شیعیان ان را تشکیل می دهند

تاریخ حضور اسلام در یمن به زمانی برمی گردد که امیرالمومنین (ع) ، به عنوان دعوت کننده ی مردم یمن به اسلام ، از سوی پیامبر اسلام (ص) به این کشور فرستاده شد. علوی بودن اسلام مردم یمن ، پذیرش سهل وروان و بدون درگیری اسلام در آن مقطع توسط مردم یمن و استقبالی که از امیرالمومنین (ع) کردند از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در مقاطعی تشیع از یمن به ایران آمد ، مثلا تشیع قم که از مراکز قدیمی و کهن شیعه در ایران است ، مدیون یمنی هاست. اشعریون ، یمنی بودند که از کوفه به قم آمدند و قمی ها را در مقابل هجوم دیلمی ها  یاری کردند و بعد در همان جا ساکن شدند و شهر قم ، پایگاه شیعه شد.

تاریخ پیدایش و مبانی اعتقادی زیدیه

ما زیدیه را با قیام ها و سلحشوری های علویان از قرن دوم و به طور خاص از شخص زید بن علی بن حسین(ع) می شناسیم .زید ، فرزند امام سجاد (ع) و برادر امام باقر(ع) است . زید جوانی است در کنار امام باقر (ع) که سر پر شوری در مبارزه با حاکمان ظالم بنی امیه دارد ، ولی امام باقر(ع) که برادر برزگ تر زید هستند او را به آرامش دعوت  و سفارش می کنند که منتظر  فرصت خوب و مناسب تری برای مبارزه با حاکمیت باید بود.زید دوران امام باقر(ع) (144-95 ق) را تحمل کرد و دست به حرکتی نزد ، ولی پس از شهادت امام باقر (ع) در زمان امامت صادق (ع) کم کم  برنامه ی خود را به صورت جدی تری دنبال کرد تا با اعتماد بر کوفیان (که مرکز تشیع بودند علیه هشام بن عبدالملک ، خلیفه ی ظالم اموی اموی قیامی را ترتیب بدهد.)

زید در ابتدای سال 122 ق. یعنی 61 سال پس از عاشورای سال 61ق. در محرم سال 122 ق. دست به قیامی زد که متاسفانه این قیام در ظاهر  سرانجام خوشی نداشت  و به شکست شیعیان و جناب زید و یارانش منجر شد و جناب زید به شهادت رسید و دوباره حادثه ی عاشورا البته در ابعادی متفاوت تکرار شد .

قیام زید الگویی شد برای عده ای از علویان و گفتند که ما باید راه زید را ادامه دهیم و به اصطلاح خود زیدی ها زید خود بن بست جهاد و مبارزه علیه ظالمان را پس از 60 سال که از حادثه ی عاشورا گذشته واتفاقی به صورت جدی و براساس مبانی در جامعه اسلامی نیفتاده بود شکست.

زید این کار را شروع کرد و پس از او فرزندش جناب یحیی بن زید از کوفه خارج شد و به طرف ایران و خراسان آمد و در خراسان قیامی را در همان زمان خلافت اموی ترتیب داد  و ایشان هم در « جوزجان » افغانستان به شهادت رسیدند .ابومسلم لباس سیاه عزاداری یحیی را پرچم خود برای مبارزه با بنی امیه قرار داد . چنان که می دانید ابومسلم و جریانی که ریشه در خون خواهی جناب یحیی بن زید و خود جناب زید داشت با فاصله ی کوتاهی حدود 7- 6  سال بعد از آن توانستند حکومت بنی امیه را ساقط کنند .

زیدیه تا سه امام با دیدگاه ما هم عقیده هستند و از آن به بعد هر کدام از فرزندان حضرت زهرا (س) چه حسنی چه حسینی (از نسل امام حسن (ع) و از نسل امام حسین(ع)  که مجتهد ، عادل و شجاع  ... باشد  (که در منابع خود  چهارده شرط را ذکر می کنند) و حاضر می شوند در راه خدا به میدان بیایند(شمشیر کشیدن اصطلاح کنایی است) و مبارزه کنند و حکومت را در دست بگیرد ، می تواند امام زیدیه باشد.

حکومت های زیدی در طول تاریخ

 ادریس بن عبدالله بن حسن بن حسن (ع) پس از قیام شدید فخ  در سال 169 قمری ، و در حدود سال 172 قمری به مغرب یا همان مراکش امروزی رفت و در آن جا موفق شد به کمک قبایل آن منطقه در قرن دوم حکومتی را سروسامان بدهد که گفته می شود این دومین حکومت شیعی  پس از حکومت حضرت علی (ع) است یعنی بین حکومت امام علی (ع) و حکومت ادریسیان هیچ حکومت  مستقری که منتسب به شیعیان و علویان باشد نداریم. جالب است بدانید که آن ها یک تمدن خیلی جدی در مغرب از خود به جا گذاشتند و تا همین  امروز هم در مغرب دور یا مراکش هنوز گرایش های شیعی یعنی محبت به اهل بیت (ع) وجود دارد.

امامان زیدیه یمن ارتباطات جدی با مصر داشتند . ان ها جوانان خود را برای آموزش نظامی به مصر می فرستادند و اصلا ارزش امامان زیدی توسط  سربازان یا افسران جوان یا افسرانی اداره می شود که در مصر آموزش می دیدند. این افسرانی که به مصر می رفتند ، تحت تاثیر  تفکرات ناسیونالیسم عربی و جمهوری خواهی ، برمی گشتند و کار به جایی رسید که در سال 1962 م پس از مرگ«امام الناصر احمد حمید الدین» دولت زیدیه توسط اقسران متاثر از تفکرات ناسیو نالیسم  عربی و به خصوص جمال عبد الناصر ساقط شد.

اگر بخواهیم در این جا زیدیه را ارزیابی کنیم باید بگویم زیدیه نتوانست مدل حکومتی اش را با شرایط ، خواست ها  و نیاز های زمان خود سازگار کند . یعنی نتوانست میان اندیشه ی سیاسی زیدی و نظریه ی دموکراسی یا مردم سالاری تلفیق ایجاد کند. زیدیان در برابر این موضوع مقاومت کردند و کار به جایی رسید که از دستشان  خارج شد.

جنبش الحوثی ها در یمن

 این جنبش توسط «حسین الحوثی» آغاز شد و اکنون توسط «عبدالملک الحوثی» (برادر او) رهبری می شود.آن دو از فرزندان «بدرالدین الحوثی» اند  که عالم نامور زیدی در یمن است. بدرالدین الحوثی در 1345 ه.ق  در شهر  «ضحیان» به دنیا آمد و در صعده  پرورش یافت . او از خاندان علمی و مولفان پر کار معاصر زیدی است که هم اکنون با کهولت سن زیاد در حال حیات است و از قیام فرزندان خود حمایت کرده و رهبری دومین جنگ علیه دولت یمن (پس از کشته شدن فرزندش حسین) را بر عهده داشت .

در سال 1986 م تشکیلاتی با عنوان «اتحادیه ی شباب» (جوانان ) برای آموزش های جوانان شیعه ی زیدی  تشکیل شد که تحت نظارت عالمان دینی به نام زیدی از جمله بدرالدین الحوثی بود . با اتحاد دو یمن  (شمالی و جنوبی ) در 1990 م  .این تشکیلات در حزب «الحق » که یک تشکیلات سیاسی زیدی بود ، جذب شد.

تشکیلات حزب الحق از سال 2002 وجهه ضد آمریکایی غلیظ یافت و شعارهای ا...اکبر ، مرگ بر آمریکا ، مرگ بر اسرائیل ، لعنت بر یهود و اسلام پیروز است را در مساجد و مراسم و پس از هر نماز جماعت مطرح و علنی ساخت . جریان فوق ، تا سال 2004 ، روند سیاسی علنی داشت در انتخابات پارلمانی و فعالیت های  سیاسی علنی حضور می یافت .